Περί μετανοίας (Μέρος 1ο)

Περί μετανοίας (Μέρος 1ο)

Οκτωβρίου 19, 2010 — Χαράλαμπος

Ἡ μεγαλυτέρα εὐεργεσία τοῦ παναγάθου Δεσπότου πρὸς τὴν πεπτωκυῖαν φύσιν μας δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν μετάνοιαν. Ἄνευ αὐτῆς οὐδεὶς ἐκ τῶν ἀνθρώπων θὰ ἐκέρδιζε τὴν σωτηρίαν του, ὅσον τελεία καὶ ἂν εἶναι ἡ κοσμοσωτήριος οἰκονομία. Δεδομένου ὅτι ἔχομεν «ἐγκειμένην ἐπὶ τὰ πονηρὰ τὴν διάνοιαν ἐκ νεότητος ἡμῶν»(( Βλ. Γεν. 8, 21.)), ἡ φιλαμαρτήμων διάθεσις εἶναι πλέον φυσικὸν φαινόμενον, οὐδεὶς δὲ μένει ἀναμάρτητος, «κἂν μία ἡμέρα ἐστὶν ἡ ζωὴ αὐτοῦ». Ἡ μετάνοια εἰς τὴν φύσιν της εἶναι διπλὴ ἔχουσα εὐεργετικὰς ἀμφοτέρας τὰς ἰδιότητάς της εἰς τὴν παρατεταμένην ἐνταῦθα παροικίαν μας. Ἡ ἀρχική της μορφὴ εἶναι ἡ μεταμέλεια διὰ τὰ παρελθόντα σφάλματα, ἐνῷ ἡ ἑπομένη ἡ διόρθωσις τῆς λανθασμένης ἐνεργείας, ἡ ὁποία ἀπετέλεσε τὴν παράβασιν.
Κατὰ τὴν πνευματικὴν κρίσιν τῶν Πατέρων μας ὁλόκληρος ἡ ἀνθρωπίνη δραστηριότης πηγάζει ἐκ τοῦ νοός. Ἐκεῖ συλλαμβάνεται δι᾿ εἰκόνος ἕκαστον νόημα διὰ νὰ καταλήξῃ κλιμακηδὸν εἰς τὴν πρακτικήν του ἐφαρμογήν. Ἰδοὺ τί λέγει ὁ διακριτικώτατος τῶν Πατέρων μας ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής· «Μὴ παραχρῶ τοῖς νοήμασιν, ἵνα μὴ ἐξ ἀνάγκης καὶ τοῖς πράγμασι παραχρήσῃ. Ἐὰν γὰρ μή τις πρῶτον κατὰ διάνοιαν ἁμαρτάνῃ, οὐκ ἂν ἁμάρτῃ ποτὲ κατ᾿ ἐνέργειαν»(( Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Τετρακόσια Κεφάλαια περὶ ἀγάπης,Ἑκατοντὰς Β΄, §78.)). Τὴν ἐσφαλμένην χρῆσιν τῶν νοημάτων ἀκολουθεῖ ἡ παράχρησις τῶν πραγμάτων. Μετάνοια εἰς τὴν κυριολεξίαν της σημαίνει ἀνάκλησιν τοῦ νοὸς εἰς τὴν προτέραν του θέσιν, ὅπου καὶ ἡ ὀρθὴ τάξις τῶν πραγμάτων. Εἰς τὴν ἰδικήν μας ὅμως γενεάν, ἡ μετάνοια ἐκλαμβάνεται περισσότερον ὡς συγγνώμη ἐκ τοῦ Θεοῦ διὰ τὰ σφάλματά μας.
Εἰς τὴν περιγραφὴν τῆς ἁμαρτωλότητός μας διὰ χαρακτηρισμοὺς ταπεινότητος ἐκφράζεται πράγματι ἡ ἐλεεινότης καὶ ἡ δυστυχία ὅπου ὡδηγήθημεν διὰ τῆς διαστροφῆς τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας. Οὕτω κατὰ τὸν Παῦλον «πεπραμένοι ὑπὸ τὴν ἁμαρτίαν»(( Ῥωμ. 7, 14.)), ἡ ὁποία κατοικεῖ ἐν ἡμῖν, ἀποτελοῦμεν τὸ τερατῶδες σῶμα τοῦ θανάτου(( Βλ. Ῥωμ. 7, 24.)). Καὶ ταῦτα μὲν ὡς πρὸς τὰ καθ᾿ ἡμᾶς. «Εὐλογητός, ὅμως, ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ εὐλογήσας ἡμᾶς ἐν πάσῃ εὐλογίᾳ πνευματικῇ ἐν τοῖς ἐπουρανίοις ἐν Χριστῷ, καθὼς καὶ ἐξελέξατο ἡμᾶς ἐν αὐτῷ πρὸ καταβολῆς κόσμου εἶναι ἡμᾶς ἁγίους καὶ ἀμώμους κατενώπιον αὐτοῦ, ἐν ἀγάπῃ προορίσας ἡμᾶς εἰς υἱοθεσίαν διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς αὐτόν, κατὰ τὴν εὐδοκίαν τοῦ θελήματος αὐτοῦ εἰς ἔπαινον δόξης τῆς χάριτος αὐτοῦ, ἐν ᾗ ἐχαρίτωσεν ἡμᾶς ἐν τῷ ἠγαπημένῳ»(( Ἐφεσ. 1, 3-5.)). Καυχώμεθα διὰ τὴν ἐκλογὴν καὶ αἰσθανόμεθα τὸν Πατέρα ἡμῶν «φῶς οἰκοῦντα ἀπρόσιτον»(( Βλ. Α΄ Τιμ. 6, 16.)). Ἀλλὰ παραμένει εἰς ἡμᾶς ἀναλλοίωτον τὸ ἀπόρρητον μυστήριον, ὄχι μόνον κατὰ θεωρίαν ἀλλὰ καὶ ὅταν μᾶς πλημμυρίζῃ διὰ τῆς ἐγγύτητός του. Μήπως ὅμως καὶ ἡ ἀρχική μας ἀξία ὡς δημιουργημάτων «κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσίν» του δὲν ἀποτελεῖ ἕτερον μυστήριον; Ἐπιβάλλεται ἄρα ἡ προσπάθεια καὶ ἡ σπουδή, διὰ νὰ αὐξηθῇ ἡ δίψα καὶ νὰ γνωρίζωμεν συνεχῶς καὶ βαθύτερον αὐτὸν τὸν ἴδιον καὶ τὸ μεγαλεῖον τῆς ἀπὸ καταβολῆς κόσμου κλήσεώς μας. Ἄλλωστε τί εἶναι αὐτός; Δὲν εἶναι τὸ ἀπόλυτον «ΕΙΝΑΙ», ἡ ἀρχὴ τοῦ παντός, ὁ ἀποκαλυφθεὶς ὡς πρόσωπον καὶ ὑπόστασις, «ΕΓΩ ΕΙΜΙ; Τώρα τὸν ἐγνωρίσαμεν διὰ τοῦ ὁμοουσίου μονογενοῦς του Υἱοῦ. «Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε· ὁ μονογενὴς Υἱός, ὁ ὢν εἰς τὸν κόλπον τοῦ Πατρός, ἐκεῖνος ἐξηγήσατο»(( Ἰω. 1, 18.)). Γνωρίζομεν ἐπίσης τὸν Θεὸν Πατέρα καὶ ἀπὸ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον· «ὁ δὲ Παράκλητος, τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, ὃ πέμψει ὁ Πατὴρ ἐν τῷ ὀνόματί μου, ἐκεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα καὶ ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα ἃ εἶπον ὑμῖν»(( Ἰω. 14, 26.)). Ὁ συνάναρχος καὶ συναΐδιος μετὰ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Πνεύματος σεσαρκωμένος Λόγος τοῦ Θεοῦ ἤρχισε τὸ εὐαγγέλιόν του λέγων «Μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν»(( Ματ. 4, 17.)). Ὁ γλυκύτατός μας Ἰησοῦς, ὁ Σωτήρ, ἡ ὁδός, ἔγινε δι᾿ ἡμᾶς ὁδὸς πρὸς τὸν Πατέρα καὶ τὸ Πνεῦμα. Αὐτοὶ πάλιν μᾶς ἥνωσαν μὲ αὐτόν. Ὥστε τὸ πλήρωμα τῆς θεογνωσίας εἶναι πλέον ἡ ὀρθὴ πίστις καὶ ἐλπίς μας. Μέγα μέρος τῶν ψαλμῶν τοῦ Δαυῒδ ἀποτελεῖ ἐπαξίαν ὁμολογίαν διὰ τὴν μετάνοιαν. «Ὁ Θεός μου, πρόσχες μοι, ἵνα τί ἐγκατέλειπές με; Μακρὰν ἀπὸ τῆς σωτηρίας μου οἱ λόγοι τῶν παραπτωμάτων μου. Ὁ Θεός μου, κεκράξομαι ἡμέρας, καὶ οὐκ εἰσακούσῃ· νυκτός, καὶ οὐκ εἰς ἄνοιαν ἐμοί. Σὺ δὲ ἐν ἁγίῳ κατοικεῖς, ὁ ἔπαινος τοῦ Ἰσραήλ. Ἐπὶ σοὶ ἤλπισαν οἱ πατέρες ἡμῶν· ἤλπισαν, καὶ ἐρρύσω αὐτούς· πρὸς σὲ ἐκέκραξαν, καὶ ἐσώθησαν· ἐπὶ σοὶ ἤλπισαν, καὶ οὐ κατῃσχύνθησαν»(( Ψαλμ. 21, 1-6.)).
Οἱ Πατέρες μας, παρὰ τοὺς πόδας τῶν ὁποίων ἐφοιτήσαμεν καὶ τῶν ὁποίων τὰ ἀληθινὰ στόματα ἠκούσαμεν, περιέγραψαν, ὅσον ἦτο δυνατὸν νὰ ἐννοήσωμεν, τὸ βάθος καὶ πλάτος καὶ ὕψος τῆς ὡλοκληρωμένης μετανοίας. Ἐκ τούτων παραθέτομεν ὀλίγα. Ἡ μετάνοια, μᾶλλον ὁ μετανοῶν, ἄρχεται ἐκ τῆς αἰτήσεως τῆς συγγνώμης τῶν σφαλμάτων ἐκ τοῦ Θεοῦ. Ὅταν δὲν ἐπαναλαμβάνῃ εἰς τὴν πρᾶξιν ἐκεῖνα διὰ τὰ ὁποῖα μετανοεῖ, φθάνει διὰ τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς ἀκριβοῦς τηρήσεως τῶν κανόνων τῆς μετανοίας «ἕως τρίτου οὐρανοῦ», καὶ ἀκούει καὶ μανθάνει ἄρρητα καὶ ἀκατάληπτα ρήματα καὶ θεωρίας, τὰς ὁποίας οὐκ ἰσχύει ὁ πάσχων νὰ λαλήσῃ καὶ ἑρμηνεύσῃ εἰς τοὺς ἀμυήτους αὐτῆς τῆς χάριτος. «Εἴτε ἐν σώματι… εἴτε ἐκτὸς τοῦ σώματος οὐκ οἶδα»(( Β΄ Κορ. 12, 2.)). Τοῦτο ἀκριβῶς ἀνήκει ὄχι μόνον εἰς τὸν Παῦλον, ἀλλ᾿ εἰς πάντα φλογερῶς μετανοοῦντα. Τὸ συντετριμμένον καὶ τεταπεινωμένον πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου διψῶν δι᾿ ὅλης ἀγάπης τὸν Σωτῆρα Χριστόν, ἁρπάζεται ὑπ᾿ αὐτοῦ ὅπου ὁ Κύριος τὸν ἀναβιβάζει χωρὶς ὁ ἴδιος νὰ αἰσθάνεται ποῦ, πῶς καὶ πόσον εἶναι τὸ μέτρον αὐτό. Ὅπως ὁ ἀείμνηστος Γέροντάς μας ἔλεγε, δὲν λειτουργοῦν τότε αἱ αἰσθήσεις οὔτε ὁ νοῦς σκέπτεται, ἀλλὰ μόνον θαυμάζει, καὶ ὅταν ἐπιστρέψῃ εἰς τὰ φυσιολογικὰ ἐπίπεδα, τότε ἠμπορεῖ νὰ τὰ ἐκφράσῃ ἢ νὰ τὰ περιγράψῃ ἀμυδρῶς, ἐὰν εἶναι καὶ τοῦτο δυνατόν. Ὁ Παῦλος ἔγραφεν εἰς τοὺς Κορινθίους ὅτι «ἡρπάγη εἰς τὸν παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ήματα, ἃ οὐκ ἐξὸν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι»(( Β΄ Κορ. 12, 4.)). Ἐφ᾿ ὅσον «ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ ἤκουσε καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἃ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν»(( Α΄ Κορ. 2, 9.)). Ἐκ μέρους γινώσκομεν καὶ ἐκ μέρους κατανοοῦμεν τὰ ἐπέκεινα τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου.